🎯 आंतरराष्ट्रीय योग दिवस

आंतरराष्ट्रीय योग दिवस

         भारताचे पंतप्रधान माननीय नरेंद्र मोदीजींच्या सततच्या पाठपुराव्यामुळे संयुक्त राष्ट्राने '21 जून' हा दिवस 'आंतरराष्ट्रीय योग दिन ' म्हणून घोषित केला आहे. संयुक्त राष्ट्राच्या 177 देशांनी या प्रस्तावाला पाठिंबा दिला.या पाठिंबा सह 21 जून हा आंतरराष्ट्रीय योग दिवस म्हणून संपूर्ण जगात साजरा होतो. भारताचे पंतप्रधान माननीय नरेंद्र मोदीजीच्या प्रयत्नाने संपूर्ण जगाला भारताने दिलेली ही देणगीच आहे.
           21 जून आंतरराष्ट्रीय योग दिवस म्हणून सर्वप्रथम 2015 सालापासून जगभरात साजरा केला गेला. योग साधनेचे मूळ उगमस्थान हे भारतात असल्यामुळे संपूर्ण भारतात योग दिनाच्या निमित्ताने विविध प्रकारचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात.प्रचंड धावपळीच्या आणि स्पर्धात्मक युगामध्ये शरीर निरोगी ठेवण्यासाठी आपल्या देशात व जगभरात योगसाधनेचे अनन्यसाधारण महत्त्व आधीच अधोरेखित झालेले आहे. गेल्या कित्येक दशकांपासून भारताची ओळख असलेला योगाभ्यास आता आंतरराष्ट्रीय योग दिवस म्हणून जगभरात अधिकृतरीत्या मान्यता प्राप्त झाला आहे.
            योग हा शब्द 'युज' या संस्कृत धातूपासून बनलेला आहे, ज्याचा अर्थ आहे- आत्म्याचे परमात्म्यात विलीन होणे. योग् भारतातील पाच हजार वर्षे प्राचीन ज्ञान शैली आहे. पुष्कळ लोकांचा असा समज आहे की योगाभ्यास म्हणजे शारीरिक व्यायाम, ज्यात शरीर चांगले वाकवले जाते आणि अवघड श्‍वसन प्रक्रियेचा अवलंब केला जातो, खरेतर ही मानवी मन आणि आत्मा यांची अनंत क्षमता जाणून घेणाऱ्या या विज्ञानाची म्हणजेच योगाभ्यासाची केवळ वरवरची ओळख झाली. योग अभ्यासामध्ये जीवन शैलीचा परिपूर्ण सारांश प्राप्त होतो.

🎯आंतरराष्ट्रीय योग दिनासाठी 21 जून ची निवड का? 🎯
      
          21 जून हा दिवस उत्तर गोलार्धात वर्षातील सर्वात मोठा दिवस असतो, तर दक्षिण गोलार्धात हा दिवस सर्वात लहान असतो. त्यामुळे जगभरातल्या अनेक भागांमध्ये या दिवसाचे विशेष महत्त्व आहे. या दिवशी सूर्याचे दक्षिणायन सुरू होते. अर्थात सूर्य दक्षिणेकडे कलू लागतो. सूर्याचे दक्षिणायन सुरू झाल्यानंतरची पहिली पौर्णिमा म्हणजेच गुरु पौर्णिमा म्हणून साजरा केली जाते. याच दिवशी सर्वात पहिला योगी म्हणून गणल्या जाणाऱ्या शंकराने योगा विषयाचे ज्ञान जगासमोर आणले. शिवाय सूर्याच्या दक्षिणायन कालात अध्यात्मिक पद्धतीने ज्ञान प्राप्त करण्याचा प्रयत्न करण्यासाठी नैसर्गिक परिस्थिती अनुकूल असल्याचं मानलं जाते.

🎯 योगा चा इतिहास 🎯

            योग दहा हजार वर्षांपेक्षा जास्त वर्षांपासून प्रचलित आहे. या परंपरेचा उल्लेख नारदीय सूक्त आणि सर्वात प्राचीन अशा ऋग्वेद मध्ये आढळतो. हा आपणास पुन्हा सिंधुसंस्कृती सभ्यतेचे दर्शन घडवतो.या सभ्यतेमधील पशुपतिनाथ यांच्या एका नाण्यावर योग मुद्रा विराजमान आहे जी त्या काळातील योगाच्या व्यापकतेचे द्योतक आहे. अतीप्राचीन उपनिषद बृहद अरण्यक मध्ये योगामधील काही शारीरिक आसनांचा उल्लेख आढळतो. छांदोग्य उपनिषदामध्ये प्रत्याहारचा तर बृहद अरण्यक मधील एका स्तवनांमध्ये प्राणायामाचा सविस्तर उल्लेख आहे.
        प्राचीन काळी मुनी, महात्मा आणि विविध संताद्वारे कठोर शारीरिक आचरण, ध्यान आणि तप केले जात असे. काळानुसार योग एक आचरणाच्या रूपात प्रसिद्ध होत गेला आहे. भगवद्गीतेत महाभारतातील शांती पर्वामध्ये योगाचा खुलासेवार उल्लेख आढळतो.  महाभारत आणि भागवत गीतेचा फार पूर्वी 20 पेक्षा जास्त उपनिषदांमध्ये सर्वोच्च चेतनेसोबत मनाचे मिलन होणे म्हणजे योग असे सांगितले गेले आहे. हिंदू दर्शनातील प्राचीन मूलभूत सूत्रांच्या रूपामध्ये योगाची चर्चा आहे. त्यांचा अलंकृत उल्लेख पतंजली योग सूत्रमध्ये आहे. महर्षी पतंजली आपल्या दुसऱ्याच योग सूत्र मध्ये योगाची व्याख्या- "योग: चित्त-वृत्ती निरोध:" - योग सूत्र १.२ अशी करतात. पतंजलीचे लेखन देखील अष्टांगयोग साठी आधार बनले आहे.जैन धर्मातील पाच प्रतिज्ञा आणि बौद्ध धर्मातील योगाचाराची बीजे पतंजली योग सूत्रांमध्ये आहेत.
          
🎯   योगाचे प्रकार ---🎯

योगामध्ये विशिष्ट प्रकारचे अभ्यास आणि पद्धती यांना समाविष्ट केले आहे.
@ 'ज्ञानयोग' / दर्शन शास्त्र.
@ 'भक्तियोग' / भक्ती - आनंदाचा मार्ग.
@ 'कर्मयोग' / सुखमय कर्ममार्ग.
@ 'राजयोग'  ज्याची पुढे जाऊन ८ अंगांमध्ये विभागणी केली आहे. त्यालाच अष्टांग योग म्हणतात. योगाच्या विविध पद्धती आणि प्रक्रियांना संतुलित आणि एकत्र करून योगासनांचा अभ्यास करणे हेच राजयोगाचे सार आहे.

🎯 सर्वांसाठी योग--🎯

           योगाची एक वैशिष्ट्य आहे की तुम्ही युवक असा की वयोवृद्ध, निरोगी असा की आजारी योगाभ्यास सर्वांसाठी लाभदायी आहे आणि तो सर्वांना प्रगती पथाकडे घेऊन जातो. वयपरत्वे आपली आसनांची समज अधिक परिपक्व होऊ लागते, मग आपण शारीरिक आसनांसोबत अंतर्गत   सुक्ष्मतेवर अधिक कार्य करू शकतो. योग आपल्यासाठी कधीही नवीन होता. आपण हे सर्व अगदी बालपणापासून करत आलो आहोत. मग तो पाठीचा कणा मजबूत करणारे मर्जरासन असो, की पचनशक्ती वाढविणारे पवनमुक्तासन. आपण शिशूनां दिवसभर काही ना काही योग क्रिया करताना पाहतो. हरएक व्यक्तीला योगाचे वेगवेगळे महत्त्व आणि आवश्यकता आहे. योग प्रत्येकाच्या जीवनाची आदर्श दिशा ठरवण्यासाठी सहाय्य करायला दृढ संकल्प आहे.

🎯 🎯 प्राणायाम आणि ध्यान 🎯🎯

          प्राणायाम म्हणजे आपल्या श्वासोश्वासाचे नियंत्रण आणि विस्तारीकरण. श्वासोश्वासाच्या योग्य तंत्राचा सराव केल्यास रक्तामधील आणि मेंदूला होणारा ऑक्सिजनचा पुरवठा वाढतो. त्यामुळे प्राणशक्ती आणि जीवण ऊर्जा यांच्या नियंत्रणास मदत होते. प्राणायाम आणि योगासने हे एकमेकास पूरक आहेत. या दोन योगतत्त्वांचा मिलाफ झाल्याने शरीर आणि मनाच्या उत्तम प्रतीचे शुद्धीकरण व आत्मनियमन प्राप्त होते. प्राणायाम ही ध्यानाच्या खूप खोल अनुभवाची तयारी असते.

🎯🎯मानवी जीवनात योगाचे महत्व--🎯🎯

"शरीर माध्यम खलु धर्म साधनम्"  ही संस्कृत उक्ती अतिशय महत्त्वाचे आहे. कोणतेही सत्कार्य साधायचं झालं तर ठणठणीत शरीर असल्याशिवाय त्या कार्याची फलश्रुती समाधानकारक मिळणे दुरापास्त आहे. मनाचे स्वास्थ्य शरीरावर अवलंबून आहे, तर उलटपक्षी मनासह शरीराचे तंत्र सुरळीत राहते. मनाचा 'योग' कसा साधला जातो पहा- विनोबांची लिहितात, "खाटेवर रुग्ण दुःखीकष्टी आहे, नर्सची ड्युटी संपलेली आहे, त्याच्या संपूर्ण व्यथा व औषधीचे तिला सातत्याने आकलन आहे. तिची वेळ झाली म्हणून ती घड्याळाकडे पाहून निघून जाणार व दुसरी नर्स रुजू होणार. तो अत्यवस्थ रुग्ण पाहून  तिने सेवाभावाने दिलेला अधिकचा वेळ ही आंतरिक सेवेची  पोचपावतीच नाही का?  यालाच गीतेत कर्म, विकर्म, अकर्म योग असे म्हटले आहे. तुम्ही स्वतःहून जोडून घ्या, मग 'मानसिक शांती' कुठे बाहेर शोधावे लागणार नाही.
        योगात अष्टांग मार्ग यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, ध्यान, धारणा नी समाधी याला प्राधान्य दिले आहे. वर पाहिल्याप्रमाणे मानसिक स्वास्थ व सोबत जीवनात उठणाबसण्याचे व खाण्यापिण्याचे नियम घालून घ्यावे लागतात. अन्यथा एकांगी स्वरूपाचे कार्य वा विचार होईल. गीतेत म्हटले आहे ,"योगावरील चढू जाता शम सधन बोलिले" शमचा अर्थ संयम.न फार खाऊनी किंवा खाणेची सोडूनी, निजणे ,जागणे, खाणे, फिरणे आणि कार्यही मोजुणी करितो त्यास योग हा दुःख नाशक" अर्जुनाला दिलेला उपदेश सर्वांसाठी योगप्रेरक आहे.
          निसर्गात चैतन्य शक्ती काम करते व हे जीवन सहजीवन आहे. यात संपूर्ण वाटा सजीव सृष्टी चैतन्याचा आहे. "जिवो जीवस्य जीवनम्" असे हे परावलंबी जीवन आहे. व्यक्ती ते समष्टीचा प्रवास हा परस्परांना एका अदृश्य साखळीत बांधतो.'सत्यम शिवम सुंदरम' असं मंगलमय जीवन एकमेका सहाय्य करून जगण्यास सुसाह्य केले गेले पाहिजे. सूर्य ,चंद्र, तारे आपले नियोजित कार्य करतात. त्यांचा सातत्य- योग आम्ही डोळ्यासमोर आदर्श पाठ म्हणून ठेवला, तर हे जीवन सुयोग्य होईल. 'आत्म - मोक्षार्थ जगत हितायच' असा  'वसुधैव कुटुंबाचा' धागा जुळावा.!